Cúm A là gì? Là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp do virus cúm A, dễ lây lan và có thể gây biến chứng nghiêm trọng, cần biết cách phòng ngừa hiệu quả.
Bạn có bao giờ tự hỏi Cúm A là gì? Đây là một loại bệnh đường hô hấp cấp tính do virus cúm A gây ra, dễ lây lan và có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng nếu không được chăm sóc đúng cách. Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe cho bản thân và những người xung quanh.
1Cúm A là gì?
Cúm A là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính, lưu hành quanh năm và thường tăng mạnh khi thời tiết chuyển mùa. Tại Việt Nam, cúm A thường đạt đỉnh vào các tháng giao mùa như tháng 3 – 4 và tháng 9 – 10. Bệnh do các chủng virus phổ biến như A/H1N1, A/H3N2, A/H5N1 và A/H7N9 gây ra. Trong đó, A/H5N1 và A/H7N9 thường lưu hành ở gia cầm, có khả năng lây sang người và gây dịch bệnh.
Cúm A dễ bị nhầm lẫn với cảm cúm thông thường do triệu chứng tương tự, nhưng bệnh diễn tiến nhanh, tiềm ẩn nguy hiểm và có nguy cơ cao bùng phát thành dịch hoặc đại dịch.
Về mặt di truyền, virus cúm A có hệ gen RNA sợi đơn âm, gồm 8 phân đoạn gen riêng biệt, mã hóa cho 11 protein của virus. Vỏ virus chủ yếu là glycoprotein, gồm hai kháng nguyên quan trọng: Hemagglutinin (H) – kháng nguyên ngưng kết hồng cầu và Neuraminidase (N) – kháng nguyên trung hòa.
Hiện tại, các nhà khoa học đã xác định 15 loại H (H1–H15) và 9 loại N (N1–N9). Sự tổ hợp khác nhau giữa H và N tạo ra các phân tuýp khác nhau của virus cúm, làm tăng khả năng biến đổi và bùng phát dịch.
2Các chủng cúm A phổ biến
Virus cúm A liên tục biến đổi và có khả năng gây ra đại dịch lớn. Trên toàn cầu hiện có nhiều chủng virus cúm A đang lưu hành, trong đó phổ biến nhất là A/H1N1, A/H5N1, A/H3N2 và A/H7N9.
- Cúm A/H1N1, còn gọi là “cúm lợn”, được WHO ghi nhận năm 2009. Chủng này lây lan nhanh, dễ bùng phát thành dịch hoặc đại dịch. Mặc dù nhẹ hơn A/H5N1 hay A/H7N9, H1N1 vẫn có thể gây bội nhiễm, viêm phổi nặng, suy đa tạng hoặc tử vong, với khoảng 250.000–500.000 ca tử vong mỗi năm.
- Cúm A/H5N1 xuất hiện năm 1997, gây tử vong hàng chục triệu gia cầm. Từ 12/2003 – 6/2008, ghi nhận 243 người tử vong trên 385 ca nhiễm tại 15 quốc gia, chủ yếu ở Châu Á. Indonesia là quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nhất (110 người chết/135 ca nhiễm), trong khi tại Việt Nam, từ cuối năm 2003 đến 9/2008, ghi nhận 106 ca nhiễm, trong đó 52 ca tử vong.
- Cúm A/H3N2 lần đầu ghi nhận tại Mỹ năm 1968, gây đại dịch giết chết 1 triệu người toàn cầu. Virus gồm hai gen H3 và N2, có thể lây nhiễm cho chim, người và động vật có vú. H3N2 lưu hành theo mùa, nhiều ca nặng xảy ra ở người ≥65 tuổi.
- Cúm A/H7N9 lần đầu phát hiện tại Trung Quốc tháng 3/2013 và nhanh chóng bùng phát thành đại dịch. Chủng này có độ độc cao, có khả năng lây sang người. Trong cơ thể người, A/H7N9 nhân lên trong các cơ quan hô hấp, tiêu hóa, sinh sản, tiết niệu và tồn tại trong dịch tiết như nước mũi, nước bọt, nước mắt, phân.
3Nguyên nhân gây cúm A
Virus cúm A lây chủ yếu qua đường hô hấp, khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Lúc này, các giọt dịch mũi – họng chứa virus phát tán ra môi trường và người khỏe mạnh hít phải sẽ có nguy cơ nhiễm bệnh.
Ngoài con đường lây trực tiếp, cúm A còn có thể lan truyền qua các hình thức sau:
- Dùng chung đồ dùng sinh hoạt: Ly, chén, muỗng, khăn… hoặc chạm vào bề mặt có chứa virus như tay nắm cửa, bàn ghế rồi đưa tay lên mũi hoặc miệng.
- Tiếp xúc với động vật nhiễm bệnh: Đặc biệt là gia cầm, chim, hoặc các loài động vật có vú như lợn, ngựa có thể mang virus cúm A và lây sang người.
- Ở nơi đông người: Công viên, nhà trẻ, trường học, công sở… là môi trường thuận lợi cho virus lây lan, do tiếp xúc gần và không gian kín.
4Triệu chứng cúm A
Dưới đây là những triệu chứng cúm A thường gặp giúp bạn nhận biết sớm và chủ động trong việc chăm sóc, theo dõi sức khỏe.
Nhóm triệu chứng | Biểu hiện chính | Ghi chú |
Phổ biến | Sốt, ớn lạnh, nhức đầu, đau nhức cơ, mệt mỏi, hắt hơi, nghẹt mũi, chảy mũi, đau họng, ho | - Trẻ <24 tháng: sốt ≥38°C, mỏi cơ, lười vận động, ho, nôn trớ, háo nước. - Người già/trẻ nhỏ: thay đổi tinh thần, buồn nôn, tiêu chảy. Thường khỏi sau 3–7 ngày, ho kéo dài 2–4 tuần ở người lớn tuổi/bệnh phổi mãn tính. |
Ít gặp (nguy hiểm) | Tức ngực, ho khan, trẻ bỏ bú/bỏ ăn, lòng bàn tay/gan bàn chân lạnh, thở nhanh, li bì | Một số ca nặng: sốt cao kèm biến chứng thần kinh, co giật. |
5Các giai đoạn phát triển của bệnh cúm A
Triển tiến của cúm A thường diễn ra từ 1–2 ngày sau khi tiếp xúc virus, kéo dài 3–7 ngày trong trường hợp nhẹ. Người cao tuổi hoặc hệ miễn dịch suy yếu có thể hồi phục chậm hơn. Các giai đoạn của bệnh bao gồm:
- Thời gian ủ bệnh (ngày 0): Virus sinh sôi trong cơ thể khoảng 1–4 ngày (trung bình 2 ngày) trước khi xuất hiện triệu chứng. Người bệnh thường khỏe mạnh và không biết sắp mắc bệnh.
- Giai đoạn khởi đầu: Triệu chứng xuất hiện nhanh, gồm sốt, ớn lạnh, đau nhức cơ, mệt mỏi, đau họng, đau đầu.
- Giai đoạn toàn phát (ngày 2–4): Triệu chứng nặng hơn, với mệt mỏi cực độ, nghẹt mũi, ho liên tục, sốt cao, một số ca có thể buồn nôn hoặc nôn.
- Giai đoạn hồi phục: Hầu hết bệnh nhân hồi phục trong 5–7 ngày, một số trường hợp kéo dài đến 2 tuần. Triệu chứng như ho và mệt mỏi có thể còn kéo dài sau khi các triệu chứng khác đã biến mất.
6Virus cúm A lây lan như thế nào?
Virus cúm A lây truyền chủ yếu qua dịch tiết đường hô hấp khi người bệnh hắt hơi, ho, tạo ra các giọt bắn có thể rơi vào miệng hoặc mũi người khỏe mạnh trong bán kính 2m.
Ngoài ra, khi giao tiếp không đeo khẩu trang, virus có thể thoát ra qua nước bọt và bám trên vật dụng, bề mặt xung quanh. Virus có thể tồn tại ngoài môi trường lên đến 48 giờ, và khi người khỏe mạnh chạm tay vào bề mặt nhiễm virus rồi đưa lên mắt, mũi, miệng, nguy cơ lây nhiễm rất cao.
7Đối tượng dễ bị cúm A
Hầu hết mọi người đều có nguy cơ nhiễm cúm, nhưng một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao và dễ dẫn đến biến chứng nặng. Theo WHO, những người này nên được điều trị kháng virus càng sớm càng tốt, bao gồm:
- Phụ nữ mang thai
- Trẻ em dưới 59 tháng tuổi
- Người cao tuổi ≥65 tuổi
- Người mắc bệnh mạn tính
- Người đang điều trị hóa trị, xạ trị
- Người có hệ miễn dịch suy yếu do HIV hoặc các bệnh lý mạn tính khác như tim mạch, đột quỵ, tiểu đường, rối loạn chuyển hóa, bệnh gan…
8Cách điều trị bệnh cúm A tại nhà
Dưới đây là những phương pháp chăm sóc và điều trị cúm A tại nhà giúp giảm triệu chứng, rút ngắn thời gian hồi phục và hạn chế lây lan.
- Sinh hoạt: Nghỉ ngơi đầy đủ, ăn uống dễ tiêu hóa, bổ sung nhiều nước; hạn chế đồ lạnh.
- Sử dụng thuốc: Chỉ dùng thuốc hạ sốt theo chỉ định bác sĩ, không tự ý dùng thuốc khác.
- Phòng bệnh: Hạn chế ra nơi đông người, tiếp xúc với nhiều người; đeo khẩu trang khi cần ra ngoài
- Theo dõi và xử lý: Nếu sau khoảng 7 ngày triệu chứng không thuyên giảm hoặc nặng hơn, đưa người bệnh đến cơ sở y tế ngay.
Tham khảo thêm:7 loại rau gia vị trong nhà giúp ích hỗ trợ điều trị cúm A
9Cách chăm sóc người mắc bệnh cúm A
Người thân chỉ nên chăm sóc bệnh nhân cúm A nhẹ tại nhà và tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định của bác sĩ:
- Cách ly và nghỉ ngơi: Bệnh nhân nên ở phòng riêng ít nhất 7 ngày từ khi xuất hiện triệu chứng đến 1 ngày sau khi khỏi.
- Vệ sinh cá nhân: Ăn uống, tắm rửa, đi vệ sinh trong phòng riêng; phòng cần thoáng mát mùa hè, ấm áp mùa đông. Nếu dùng nhà tắm chung, phải đeo khẩu trang và rửa tay sạch sau khi ra ngoài.
- Hạn chế ra ngoài: Chỉ khi cần thiết, đeo khẩu trang, tránh tiếp xúc đồ dùng chung để ngăn lây lan.
- Giữ khoảng cách an toàn với nhóm nguy cơ cao như trẻ nhỏ, người già, phụ nữ mang thai.
- Dinh dưỡng hợp lý: Ăn thức ăn loãng, dễ tiêu, uống nhiều nước, tăng cường trái cây tươi.
- Dùng thuốc theo chỉ định bác sĩ, không tự ý sử dụng thuốc.
10Cách phòng ngừa bệnh cúm A hiệu quả
Dưới đây là các biện pháp phòng ngừa cúm A hiệu quả, bao gồm tiêm vaccine, giữ vệ sinh cá nhân và tăng cường sức đề kháng.
Biện pháp 1 - Tiêm vaccine cúm hàng năm
Tiêm vaccine cúm hàng năm là cách phòng bệnh hiệu quả nhất, giúp giảm 90% nguy cơ nhiễm cúm và hạn chế biến chứng nguy hiểm. Đặc biệt, phụ nữ mang thai được bảo vệ và truyền kháng thể cho thai nhi, còn người cao tuổi mắc bệnh mạn tính giảm nhập viện đến 52% và tử vong 70%.
Một số vắc xin phổ biến gồm Vaxigrip Tetra, Influvac Tetra, GCFlu Quadrivalent và Ivacflu-S, bảo vệ cả cúm A (H1N1, H3N2) và cúm B (Yamagata, Victoria).
Biện pháp 2 - Giữ vệ sinh cá nhân
Vệ sinh cá nhân là biện pháp quan trọng giúp ngăn lây lan cúm. Hãy rửa tay thường xuyên, đeo khẩu trang, tránh nơi đông người và đặc biệt lưu ý với nhóm nguy cơ cao. Vệ sinh nhà cửa, đồ dùng bằng dung dịch sát khuẩn, và khi xuất hiện triệu chứng như sốt, ho, sổ mũi, cần đến cơ sở y tế kịp thời để được chẩn đoán và tránh lây bệnh cho người khác.
Biện pháp 3 - Tăng cường hệ miễn dịch
Một hệ miễn dịch khỏe mạnh giúp cơ thể chống lại virus cúm hiệu quả. Người bệnh nên ăn uống cân bằng, nhiều rau xanh, trái cây, uống đủ nước, ngủ đủ giấc (người lớn 7–9 tiếng, trẻ em 8–14 tiếng) và giảm căng thẳng bằng các phương pháp như thiền, yoga, nghe nhạc, viết nhật ký để hệ miễn dịch hoạt động tối ưu, giúp đào thải virus nhanh hơn.
11Khi nào cần đến gặp bác sĩ?
Trong hầu hết các trường hợp, nhiễm cúm A thường nhẹ và có thể tự hồi phục trong 3–7 ngày. Tuy nhiên, ở nhóm nguy cơ cao, nếu không được điều trị kịp thời bằng thuốc kháng virus, bệnh có thể tiến triển nặng và dẫn đến các biến chứng nguy hiểm. Người bệnh cần khẩn trương thăm khám bác sĩ nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:
- Khó thở;
- Đau hoặc áp lực dai dẳng ở ngực, bụng;
- Ho ra đờm vàng, xanh lá hoặc có máu;
- Tình trạng bệnh mạn tính xấu đi;
- Ho kéo dài nhiều tuần sau khi khỏi cúm, gây mất ngủ.
Đối với trẻ em, ba mẹ cần đặc biệt lưu ý 4 dấu hiệu trở nặng:
- Sốt cao ≥39°C không đáp ứng thuốc hạ sốt;
- Li bì, mệt mỏi, kém ăn, nôn trớ, chân tay lạnh;
- Co giật;
- Khó thở, thở nhanh hoặc dấu hiệu mất nước (tã không ướt, khóc không ra nước mắt).
12Câu hỏi thường gặp
Cúm A có nguy hiểm không?
Cúm A có thể nguy hiểm tùy vào đối tượng và mức độ kiểm soát bệnh. Đa số trường hợp lành tính, có thể tự khỏi sau khoảng 7 ngày. Tuy nhiên, cúm A có thể gây biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi nặng, viêm xoang, viêm tai giữa, viêm phế quản, phù não, tổn thương gan, suy hô hấp, thậm chí tử vong.
Cúm A tiếng Anh là gì?
Cúm A trong tiếng Anh được gọi là “Influenza A”. Đây là một trong ba loại virus cúm chính (A, B và C) gây bệnh ở người. Virus Influenza A có khả năng biến đổi nhanh, lưu hành quanh năm và là nguyên nhân chính gây ra các dịch cúm theo mùa hoặc đại dịch trên toàn cầu.
Cúm A có lây không?
Virus cúm A lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp khi tiếp xúc với giọt bắn từ người bệnh khi ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Ngoài ra, virus còn có thể lây gián tiếp qua bề mặt nhiễm virus, nên cúm A dễ dàng lây lan trong cộng đồng.
Cúm A có tự khỏi không?
Ở những người sức khỏe tốt, cúm A thường tự khỏi sau khoảng 1 tuần với nghỉ ngơi và điều trị triệu chứng. Tuy nhiên, trường hợp nặng hoặc có biến chứng cần can thiệp y tế kịp thời để tránh hậu quả nghiêm trọng.
Nhận biết Cúm A là gì?, hiểu rõ triệu chứng và áp dụng các biện pháp phòng ngừa là cách tốt nhất để hạn chế lây nhiễm và bảo vệ sức khỏe. Hãy tiêm vaccine, giữ vệ sinh cá nhân và tăng cường hệ miễn dịch để an tâm hơn trong mùa cúm sắp tới.
Có thể bạn quan tâm:
Chọn mua khẩu trang các loại bán tại Bách hóa XANH để bảo vệ sức khỏe bản thân:
