Cá mập ma (Chimaera) – loài cá sụn cổ đại sống sâu tới 2000m. Khám phá đặc điểm kỳ lạ, cách sinh sản, môi trường sống và mức độ nguy hiểm của chúng.
Bạn từng nghe đến cá mập ma – sinh vật “ma quái” dưới đáy đại dương? Loài cá này không phải cá mập thật, nhưng họ hàng xa, với đôi mắt lấp lánh, vây như cánh và “răng trên trán”! Bài viết kể chuyện gần gũi về cá mập ma là gì, đặc điểm, môi trường sống, sinh sản và có nguy hiểm không. Cùng “lặn sâu” khám phá nhé!
1Cá mập ma là gì?
Cá mập ma là gì? Đây là tên gọi chung cho họChimaeriformes (cá Chimaera), loài cá sụn cổ đại, họ hàng xa với cá mập và cá đuối. Chúng tách khỏi dòng cá mập cách đây 400 triệu năm, được gọi là “hóa thạch sống”.
Tên “ma” vì sống ở biển sâu tối tăm, thân thuôn dài, mắt to lấp lánh, vây như cánh – trông như bóng ma lướn lờ. Ở Việt Nam, ngư dân gọi là cá mập quỷ hay cá chuột. Loài này hiếm gặp, chỉ thỉnh thoảng sa lưới ở độ sâu 500-2600m.
Cá mập ma có hơn 50 loài, phổ biến nhất là Hydrolagus colliei (cá mập ma đốm) và Chimaera monstrosa (cá mập ma mũi dài). Chúng không hung dữ như cá mập trắng, mà hiền lành, ăn tôm cua. Khoa học vẫn đang khám phá – mỗi năm phát hiện loài mới!
2Hình dạng và đặc điểm nhận biết cá mập ma
Cá mập ma có ngoại hình kỳ dị, dễ nhận biết ngay từ cái nhìn đầu:
- Thân thuôn dài: 0.5-1.5m (có loài đến 2m), da trơn không vảy, màu nâu/xám/đen, bóng như cao su.
- Đầu to, mõm ngắn: Đôi mắt đen lớn chiếm 1/3 đầu, lấp lánh như đèn pin – giúp nhìn trong bóng tối.
- Vây ngực rộng: Giống chùm lông, giúp luồn lách qua đá ngầm, bơi “bay” nhẹ nhàng.
- Gai độc trước vây lưng: Dài 10-15cm, có nọc nhẹ – vũ khí tự vệ khi bị đe dọa.
- Miệng như mỏ chim: Răng mài nghiền vỏ cứng tôm cua, không cắn xé như cá mập.
- Đuôi dài mảnh: Như roi, giúp giữ thăng bằng ở dòng nước mạnh.
Đặc biệt con đực: Có tentaculum – cuống co giãn trên trán, phủ răng móc để “giữ” bạn tình khi giao phối giữa dòng nước xiết. Cá cái lưu trữ tinh trùng đến 3 năm – chiến lược sinh tồn “đỉnh cao”! Cá mập ma thay đổi màu sắc khi stress: từ xám sang nâu đỏ. Da tiết nhớt bảo vệ khỏi áp suất sâu. Xương sụn linh hoạt, chịu lực tốt – khác xương cứng cá thông thường.
3Môi trường sống và phân bố của cá mập ma
Cá mập ma sống ở vùng nước sâu 200-2600m, nơi ánh sáng không chạm tới – gọi là vùng hoàng hôn (twilight zone). Chúng thích rạn san hô, đá ngầm, sườn dốc lục địa, nhiệt độ 4-10°C, độ mặn 34-35‰, áp suất gấp 200 lần mặt đất.
Phân bố toàn cầu:
- Đại Tây Dương: Bờ biển châu Âu, Nam Phi.
- Ấn Độ Dương:Indonesia, Maldives.
- Việt Nam: Biển Andaman, quần đảo Trường Sa, Hoàng Sa – hiếm gặp.
Tập tính:
- Ẩn nấp ban ngày: Núp hang đá, khe nứt, tránh kẻ thù lớn.
- Săn đêm: Ra khỏi hang, dùng mắt lấp lánh và khứu giác tìm tôm, cua, nhuyễn thể, cá nhỏ.
- Bơi chậm, lướt nhẹ: Vây rộng như cánh, “bay” qua nước – tiết kiệm năng lượng.
- Lãnh thổ: Sống đơn độc hoặc cặp đôi, bảo vệ hang quyết liệt.
Cá mập ma thích nghi áp suất cao: Bọng khí chứa dầu, điều chỉnh nổi chìm. Chúng di cư theo mùa – sâu hơn vào đông, nông hơn vào hè.
4Đặc tính sinh sản của cá mập ma
Sinh sản cá mập ma kỳ lạ và chậm rãi:
- Đẻ trứng túi da: Trứng hình oval, dài 15-20cm, bọc sừng cứng, có tua bám đáy biển. Mỗi lứa 2-20 trứng, thả tự do.
- Lưu trữ tinh trùng: Cá cái giữ tinh trùng con đực trong ống dẫn trứng đến 3 năm, thụ tinh khi môi trường lý tưởng.
- Con đực có “cần câu”: Tentaculum trên trán bám chặt cá cái giữa dòng nước mạnh, đảm bảo thụ tinh thành công.
- Thay đổi giới tính: Sinh ra cái, lớn lên (khoảng 10 năm) thành đực – chiến lược duy trì nòi giống.
Trứng nở sau 6-12 tháng, cá con dài 10cm, tự bơi, tự săn. Tỷ lệ sống sót thấp do kẻ thù và môi trường khắc nghiệt. Cá mập ma trưởng thành sau 15-20 năm, sống đến 50 năm – vòng đời dài nhưng sinh sản chậm, dễ tuyệt chủng.
5Cá mập ma có nguy hiểm với con người không?
Câu trả lời là: hoàn toàn không! Cá mập ma sống ở độ sâu từ 500m trở lên, nơi con người rất hiếm khi chạm tới. Chúng không chủ động tấn công, chỉ ăn các loài nhỏ như tôm, cua hay cá đáy biển. Gai độc trước vây lưng của chúng chỉ để phòng vệ, nọc độc nhẹ tương tự ong đốt, gây sưng và đau nhẹ 1-2 ngày.
Trong thực tế, chưa ghi nhận ca tử vong nào do cá mập ma. Ngư dân nếu bắt được thường thả lại biển hoặc dùng làm thực phẩm, vì thịt cá dai, ít xương. Nếu chẳng may bị gai đâm, bạn có thể:
- Rửa ngay bằng nước nóng khoảng 45°C để giảm tác dụng của nọc.
- Băng bó và theo dõi dấu hiệu dị ứng.
- Đến cơ sở y tế nếu vết thương sưng đau nặng.
6Các câu hỏi thường gặp
Cá mập ma và cá mập thật có giống nhau không?
Không. Cá mập ma thuộc họ Chimaeriformes, họ hàng xa của cá mập thật. Chúng sống vùng biển sâu lạnh, ăn tôm cua nhỏ, di chuyển chậm; còn cá mập thật sống nông, săn mồi lớn và nhanh nhẹn hơn.
Cá mập ma có độc không?
Có, nhưng độc nhẹ. Gai nhỏ trước vây lưng chỉ gây đau và sưng nhẹ, không nguy hiểm. Nếu bị đâm, ngâm nước ấm và băng bó giúp giảm sưng nhanh.
Cá mập ma có ăn được không?
Có thể ăn. Thịt trắng, dai, ngọt, giàu protein, đôi khi xuất hiện trong món nướng ở Nhật. Tuy nhiên, rất hiếm bán, chủ yếu phục vụ nghiên cứu khoa học.
Làm sao thấy cá mập ma ngoài đời?
Chỉ có thể thấy qua tàu lặn sâu hoặc bảo tàng. Ở Việt Nam, bạn có thể chiêm ngưỡng mẫu vật tại Viện Hải dương học Nha Trang – nơi lưu trữ nhiều sinh vật biển quý hiếm.
Cá mập ma – loài sinh vật biển sâu tưởng như chỉ có trong phim khoa học viễn tưởng, nhưng lại hoàn toàn có thật! Với đôi mắt phát sáng, hàm răng sụn cổ đại và tập tính sống ở độ sâu hàng ngàn mét, chúng là “báu vật” giúp giới khoa học hiểu hơn về đại dương. Bạn thấy cá mập ma đáng sợ hay cuốn hút hơn? Hãy chia sẻ cảm nghĩ nhé!
Có thể bạn quan tâm:
Chọn mua cá, hải sản tươi ngon các loại tại Bách hóa XANH:
