Tìm hiểu sự tích Tết Nguyên Đán, ý nghĩa của ngày Tết Việt Nam từ nguồn gốc lịch sử, phong tục gói bánh chưng, cúng ông Công ông Táo đến các giá trị văn hóa truyền thống.
Tết Nguyên Đán là lễ hội quan trọng nhất của người Việt, không chỉ đánh dấu năm mới mà còn chứa đựng sự tích Tết Nguyên Đán, ý nghĩa của ngày Tết sâu sắc. Từ phong tục cổ truyền đến các nghi lễ gia đình, Tết phản ánh văn hóa, triết lý âm – dương và tinh thần đoàn kết cộng đồng.
1Tết Nguyên Đán là gì và nguồn gốc từ đâu?
Dưới đây là tổng quan về Tết Nguyên Đán, lịch sử hình thành và nguồn gốc văn hóa từ Việt Nam và ảnh hưởng từ Trung Quốc.
Tết Nguyên Đán là gì?
Tết Nguyên Đán là lễ hội truyền thống lớn và quan trọng nhất của người Việt Nam, đánh dấu thời khắc chuyển giao sang năm mới theo lịch âm.
Tết còn được gọi là Tết Ta, Tết Cổ truyền hay Tết Âm lịch, thường diễn ra vào khoảng cuối tháng 1 đến giữa tháng 2 dương lịch và kéo dài trong ba ngày đầu năm, thậm chí không khí Tết có thể bắt đầu từ trước đó nhiều tuần.
Không chỉ đơn thuần là mốc thời gian khởi đầu năm mới, Tết Nguyên Đán còn là biểu tượng văn hóa sâu sắc, gắn liền với đời sống tinh thần, tín ngưỡng và phong tục tập quán của người Việt qua nhiều thế hệ.
Tết Nguyên Đán có từ đâu?
Trong suốt hơn 1.000 năm Bắc thuộc, văn hóa Việt Nam chịu ảnh hưởng sâu sắc từ Trung Quốc, và Tết Nguyên Đán cũng là một trong những phong tục được tiếp nhận trong giai đoạn này. Theo sử sách Trung Hoa, Tết Nguyên Đán có nguồn gốc từ thời Tam Hoàng – Ngũ Đế và từng thay đổi theo từng triều đại.
Ở thời Tam Vương, mỗi triều đại chọn tháng mở đầu năm mới khác nhau dựa trên quan niệm ngũ hành và màu sắc tượng trưng:
- Nhà Hạ chuộng màu đen nên lấy tháng Dần (tháng Giêng) làm tháng đầu năm.
- Nhà Thương ưa màu trắng, chọn tháng Sửu (tháng Chạp).
- Nhà Chu tôn màu đỏ, lấy tháng Tý (tháng Mười Một) làm tháng Tết.
Các triều đại này quan niệm quá trình “tạo thiên lập địa” diễn ra theo trình tự: giờ Tý sinh trời, giờ Sửu sinh đất, giờ Dần sinh loài người, từ đó xác lập thời điểm đón năm mới khác nhau.
Đến thời Đông Chu, Khổng Tử thống nhất ngày Tết vào tháng Dần. Tuy nhiên, sang thời nhà Tần (thế kỷ III TCN), Tần Thủy Hoàng lại chuyển Tết sang tháng Hợi (tháng Mười). Mãi đến thời Hán Vũ Đế (năm 140 TCN), Tết chính thức được ấn định vào tháng Dần – tháng Giêng, và từ đó về sau không còn triều đại nào thay đổi thời điểm này.
Ngoài ra, học giả Đông Phương Sóc còn đưa ra quan niệm về nguồn gốc các ngày Tết: ngày mồng Một sinh gà, mồng Hai sinh chó, mồng Ba sinh lợn, mồng Bốn sinh dê, mồng Năm sinh trâu, mồng Sáu sinh ngựa, mồng Bảy sinh loài người và mồng Tám sinh ngũ cốc. Vì vậy, Tết cổ truyền thường được tính từ mồng Một đến mồng Bảy, mang ý nghĩa khởi đầu sự sống và sinh sôi.
2Sự tích Tết Nguyên Đán – Những truyền thuyết đẹp đẽ
Dưới đây là các truyền thuyết dân gian và sự tích Tết Nguyên Đán, giải thích phong tục, nghi lễ và ý nghĩa sâu sắc của ngày Tết:
Sự tích bánh chưng bánh tét
Sự tích bánh chưng – bánh giầy
Bánh chưng – bánh giầy gắn với truyền thuyết Lang Liêu, con trai vua Hùng Vương thứ 6, giải thích nguồn gốc món ăn biểu trưng cho Tết Nguyên Đán.
Khi vua Hùng tổ chức thi chọn người kế vị, các hoàng tử dâng sơn hào hải vị, riêng Lang Liêu dùng gạo nếp, đậu xanh, thịt mỡ làm bánh chưng hình vuông tượng trưng cho đất và bánh giầy hình tròn tượng trưng cho trời. Vua Hùng đánh giá cao ý nghĩa hơn hình thức, truyền ngôi cho Lang Liêu; từ đó, bánh chưng – bánh giầy trở thành lễ vật không thể thiếu mỗi dịp Tết.
Nguồn gốc bánh tét
Bánh tét phổ biến ở miền Trung và miền Nam, có hình trụ, phản ánh sự giao thoa văn hóa Việt – Chăm và tín ngưỡng phồn thực, thờ thần lúa. Một giai thoại cho rằng thời vua Quang Trung, bánh được dùng làm quân lương vì dễ mang theo, dễ cắt, rồi được gọi là “bánh Tết”, lâu dần đọc chệch thành bánh tét.
Tham khảo thêm:Nguồn gốc, ý nghĩa bánh chưng, bánh giầy ngày Tết cổ truyền
Sự tích cây nêu ngày Tết
Sự tích cây nêu ngày Tết bắt nguồn từ truyền thuyết dân gian Việt Nam, phản ánh niềm tin tâm linh nhằm xua đuổi tà ma, bảo vệ cuộc sống con người trong những ngày đầu năm mới.
Theo truyền thuyết, khi ông Công ông Táo chầu trời vào ngày 23 tháng Chạp, ma quỷ từ biển Đông lợi dụng kéo vào quấy phá dương gian. Thương dân, các vị tiên cho phép quỷ được đi lại thăm tổ tiên nhưng không được bén mảng đến nhà người sống.
Để đánh dấu ranh giới ấy, người dân dựng cây tre cao trước sân, treo chuông gió, khánh đất và bùa trấn tà trên ngọn. Khi gió thổi, tiếng leng keng vang lên như lời nhắc nhở, khiến quỷ giữ đúng giao ước. Cây nêu được giữ đến hết mùng 7 Tết rồi hạ xuống, khép lại những ngày lễ đầu xuân.
Sự tích hoa mai hoa đào
Sự tích hoa đào ở miền Bắc:
Tương truyền trên núi Sóc Sơn từng có cây đào cổ thụ che phủ cả vùng, nơi hai vị thần Trà và Uất Lũy ngự trị để bảo vệ dân làng. Ma quỷ khiếp sợ uy linh của các vị thần, chỉ cần thấy cành đào cũng phải lánh xa. Vì vậy, mỗi dịp năm mới, người dân bẻ cành đào cắm trong nhà hoặc vẽ hình thần dán trước cửa để xua đuổi tà khí.
Sự tích hoa mai ở miền Nam:
Chuyện kể về cô gái tên Mai, con một thợ săn, khoác áo vàng, dũng cảm tiêu diệt yêu tinh rắn cứu dân nhưng không may hy sinh. Cảm động trước nghĩa khí ấy, Ngọc Hoàng cho cô trở về trần gian trong chín ngày Tết, rồi hóa thành cây mai vàng nở rộ đúng dịp xuân về. Từ đó, người dân chưng hoa mai với niềm tin mang lại may mắn, bình an và phúc lành cho năm mới.
Sự tích ông Công ông Táo
Sự tích ông Công ông Táo xuất phát từ truyền thuyết dân gian Việt Nam về mối duyên – nợ đầy bi thương của Phạm Lang và Thị Nhi, qua đó gửi gắm quan niệm đề cao nghĩa tình vợ chồng và sự ấm êm của mái ấm gia đình.
Vì cảnh nghèo túng, Phạm Lang rời nhà đi làm ăn xa, để lại Thị Nhi ở quê. Sau này, mỗi người đều lập gia đình mới. Một lần tình cờ gặp lại, vì sợ chồng mới hiểu lầm, Thị Nhi trốn trong đống rơm và không may bị thiêu cháy.
Phạm Lang chứng kiến sự việc, đau đớn lao vào lửa mà chết theo. Chứng kiến tấm lòng nghĩa tình ấy, Ngọc Hoàng cảm động, phong ba người thành Táo Quân, giao nhiệm vụ trông coi bếp núc, nhà cửa và nếp sống của mỗi gia đình.
Tham khảo thêm:Sự tích Ông Táo Về Trời trong phong tục Việt Nam
3Ý nghĩa của ngày Tết trong văn hóa Việt Nam
Tết Nguyên Đán là dịp lễ quan trọng nhất của người Việt, đánh dấu khởi đầu năm mới, gắn với sum họp gia đình, tri ân tổ tiên và hy vọng một năm an lành, thịnh vượng. Tết phản ánh triết lý âm dương – ngũ hành và bản sắc văn hóa nông nghiệp lúa nước.
- Sum vầy – đoàn tụ: Tết là lúc con cháu trở về quê, quây quần bên mâm cơm cúng tổ tiên, trao lời chúc tốt đẹp. Việc dọn dẹp, trang hoàng nhà cửa tượng trưng cho gột bỏ điều cũ, đón vận may mới.
- Tri ân – cầu phúc: Qua các lễ vật như bánh chưng, hoa đào – hoa mai, người Việt thể hiện đạo hiếu, lòng biết ơn đất trời, tổ tiên và cầu mong cuộc sống đủ đầy, bình an.
- Gìn giữ bản sắc: Tết lưu truyền phong tục, truyền thuyết dân gian và nghi lễ cổ truyền, trở thành biểu tượng văn hóa bền vững của dân tộc Việt.
4Phong tục đẹp gắn liền với ngày Tết Nguyên Đán
Tết Nguyên Đán gắn với hệ thống phong tục truyền thống lâu đời, phản ánh rõ bản sắc văn hóa Việt qua tinh thần đoàn tụ gia đình, tri ân tổ tiên và cầu chúc năm mới tốt lành.
Những phong tục tiêu biểu ngày Tết
- Cúng ông Công ông Táo: Vào 23 tháng Chạp, các gia đình lau dọn bếp núc, sửa soạn lễ vật và cúng cá chép để tiễn Táo Quân về trời, báo cáo việc lành – dữ trong năm.
- Gói bánh chưng, bánh tét: Cả nhà quây quần gói bánh từ gạo nếp, đậu xanh, thịt mỡ; bánh chưng hình vuông phổ biến ở miền Bắc, bánh tét hình trụ quen thuộc miền Trung – Nam, thường được nấu suốt đêm giao thừa.
- Dựng cây nêu ngày Tết: Từ 23 tháng Chạp, nhiều nơi dựng cây tre cao trước sân, treo chuông, bùa trấn tà, mang ý nghĩa xua đuổi điều xấu, đón sinh khí mới, hạ nêu sau mùng 7.
- Chưng hoa Tết và mâm ngũ quả: Miền Bắc chuộng hoa đào, miền Nam rực rỡ hoa mai; mâm ngũ quả tượng trưng ngũ hành, gửi gắm ước vọng tài lộc – sung túc – bình an.
- Cúng giao thừa và tổ tiên: Đêm giao thừa cúng ngoài trời để tiễn năm cũ – đón năm mới, đồng thời thắp hương bàn thờ gia tiên; sáng mùng 1 làm lễ đầu năm cầu phúc.
- Kiêng kỵ và tảo mộ cuối năm: Người Việt tránh quét nhà, tranh cãi đầu năm; trước Tết thường tảo mộ tổ tiên (23–30 Chạp) để thể hiện đạo hiếu và lòng biết ơn nguồn cội.
5Gợi ý chuẩn bị Tết Nguyên Đán từ Bách hóa XANH
Bách hóa XANH mang đến đầy đủ mặt hàng thiết yếu cho dịp Tết, giúp các gia đình chuẩn bị nhanh gọn, tiện lợi mà vẫn đảm bảo chất lượng và tính thẩm mỹ, từ đồ ăn truyền thống đến quà biếu sang trọng.
- Quà biếu Tết: rượu – trà – hạt: Các set quà như Giỏ quà tết Nhị Lộc An Khang cao cấp, Giỏ quà tết Nhị Quý Sum Vầy,… được đóng gói chỉn chu, thích hợp biếu tặng người thân, đối tác đầu xuân.
6Các câu hỏi thường gặp (FAQ)
Tết Nguyên Đán bắt nguồn từ Trung Quốc hay Việt Nam?
Tết Nguyên Đán được xem là hình thành từ nền văn minh lúa nước của người Việt thời Hùng Vương, mang tính bản địa rõ nét. Trong hơn 1.000 năm Bắc thuộc, Tết chịu thêm ảnh hưởng từ văn hóa Trung Hoa, nhưng không phải phong tục vay mượn hoàn toàn. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng khái niệm “Tiết” đã tồn tại từ thời Văn Lang – Âu Lạc, trước khi có sự giao thoa văn hóa.
Ý nghĩa của việc gói bánh chưng ngày Tết?
Bánh chưng tượng trưng cho đất, kết hợp với bánh giầy tượng trưng cho trời, phản ánh triết lý âm – dương theo truyền thuyết Lang Liêu. Việc gói bánh không chỉ là nghi lễ tri ân tổ tiên mà còn là cách gìn giữ giá trị lúa gạo – cốt lõi của văn hóa nông nghiệp Việt, đồng thời gắn kết các thế hệ trong gia đình.
Tại sao Tết gọi là Nguyên Đán?
“Nguyên Đán” là từ Hán Việt, trong đó “Nguyên” nghĩa là khởi đầu, “Đán” chỉ buổi sớm mai. Cách gọi này hàm ý bình minh của năm mới, thời khắc mở ra chu kỳ mới, thể hiện quan niệm giao hòa giữa con người và trời đất trong văn hóa Á Đông.
Hiểu rõ sự tích Tết Nguyên Đán và ý nghĩa của ngày Tết giúp mỗi người trân trọng giá trị truyền thống, duy trì các phong tục đẹp và tiếp nối tinh thần văn hóa Việt qua các thế hệ. Đồng thời, Tết còn là dịp để sum họp gia đình, gửi gắm lời chúc may mắn và khởi đầu một năm mới trọn vẹn.
Có thể bạn quan tâm:
Chọn mua bia chính hãng, giá tốt tại Bách Hoá XANH:
