Parasocial là gì? Là mối quan hệ xã hội một chiều khi người xem cảm thấy gắn bó với nhân vật công chúng. Bài viết giúp bạn hiểu đúng và nhận diện rõ.
Trong thời đại mạng xã hội phát triển, nhiều người vô thức hình thành sự gắn bó với idol, streamer hoặc nhân vật truyền thông. Vậy parasocial là gì và vì sao mối quan hệ này lại phổ biến đến vậy? Bài viết sẽ giúp bạn hiểu đúng bản chất của parasocial relationship và cách nhìn nhận hiện tượng này một cách lành mạnh.
1Parasocial là gì?
Trong thời đại truyền thông số bùng nổ, khái niệm parasocial relationship xuất hiện ngày càng nhiều để mô tả sự gắn kết cảm xúc mà người dùng dành cho một cá nhân dù chưa từng gặp ngoài đời.
Parasocial relationship là dạng mối quan hệ một chiều, khi người theo dõi dành thời gian, sự quan tâm và thậm chí là cảm xúc mạnh mẽ cho một nhân vật công chúng, trong khi đối tượng này không hề biết đến sự tồn tại của họ.
Trong lĩnh vực y khoa và tâm lý sức khỏe, parasocial được xem là một dạng phản ứng cảm xúc có thể mang lại lợi ích nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro. Mối kết nối này có thể giúp giảm căng thẳng, tạo cảm giác được đồng hành; tuy nhiên, nếu dựa dẫm quá mức, nó có thể tác động tiêu cực đến hành vi, nhận thức và sức khỏe tinh thần.
2Nguồn gốc của parasocial relationship
Parasocial relationship (mối quan hệ đơn phương) là thuật ngữ được giới thiệu năm 1956 bởi hai nhà nghiên cứu truyền thông và tâm lý học Donald Horton và R. Richard Wohl. Đây là dạng quan hệ một chiều, khi một cá nhân cảm thấy gắn bó – thân thiết – yêu thích một người nổi tiếng, MC, idol hoặc người tạo nội dung dù không hề có tương tác hai chiều.
Theo Current Opinion in Psychology, parasocial là dạng liên kết tình cảm giống như bạn bè, nhưng chỉ diễn ra từ một phía: người xem cảm thấy quen thuộc và gần gũi, trong khi nhân vật kia không biết người đó tồn tại.
Parasocial relationship phổ biến ở các nhóm:
- Người theo dõi ca sĩ, diễn viên, idol K-pop
- Người gắn bó với nhân vật hư cấu trong phim, truyện, game
- Khán giả quen thuộc với MC truyền hình, biên tập viên tin tức
Dạng liên kết này không phải bệnh lý và phần lớn là hoàn toàn bình thường — miễn là người trải nghiệm vẫn nhận thức được giới hạn thực tế và không để cảm xúc chi phối quá mức.
3Ví dụ thực tế về parasocial
Parasocial relationship xuất hiện rất nhiều trong đời sống hiện đại. Một số ví dụ quen thuộc gồm:
- Idol – fan K-pop: Fan cảm thấy mình “hiểu rõ” thần tượng qua vlog, concert, livestream… dù chưa từng gặp trực tiếp.
- Streamer – viewer: Người xem theo dõi mỗi ngày, bình luận, ủng hộ donate và có cảm giác thân thiết với streamer như bạn bè.
- Influencer – followers: Người theo dõi tin tưởng lời khuyên, bắt chước phong cách sống hoặc nội dung của influencer mà không có tương tác hai chiều thật sự.
- Diễn viên, idol phim – nhân vật ảo: Khán giả yêu mến nhân vật trong phim, anime, game và hình thành cảm giác gắn bó, đồng cảm mạnh mẽ.
- Trường hợp fan chi tiêu lớn vì idol: Mua album số lượng lớn để tăng doanh số, chi tiền vote, quyên góp, mua vé fanmeeting… là biểu hiện điển hình của parasocial khi cảm xúc gắn bó thúc đẩy hành vi tiêu dùng.
Những ví dụ này cho thấy parasocial không phải điều hiếm gặp — ngược lại, nó là một phần quen thuộc của văn hóa đại chúng và truyền thông số hiện nay.
4Dấu hiệu bạn đang trong mối quan hệ parasocial
Dù parasocial relationship (mối quan hệ cận xã hội) nhìn chung lành tính và đôi khi hỗ trợ cảm xúc, chúng có thể trở nên lệch chuẩn nếu cá nhân đầu tư quá nhiều thời gian, sự chú ý hoặc cảm xúc vào một nhân vật không hề biết đến mình. Một số dấu hiệu cảnh báo gồm:
- Ưu tiên mối quan hệ một chiều hơn đời thực: Tránh bạn bè, giảm giao tiếp xã hội, từ chối hoạt động thường ngày để theo dõi thần tượng.
- Dành thời gian quá mức: Liên tục cập nhật tin tức, xem livestream, lục tìm thông tin đến mức ảnh hưởng giấc ngủ, công việc hoặc học tập.
- Xâm phạm ranh giới: Bình luận dồn dập, nhắn tin liên tục, hoặc tìm cách tiếp cận đời tư nhân vật.
- Phụ thuộc cảm xúc: Tâm trạng thay đổi theo lời nói, hành vi của idol và dần mất đi quan điểm cá nhân.
- Cảm giác cô đơn, tách biệt xã hội: Thu mình, giảm động lực tương tác với người thật vì cảm thấy “thế giới parasocial” thân thuộc hơn.
5Parasocial relationship tốt hay xấu?
Parasocial relationship không chỉ là sự hâm mộ một chiều đơn thuần; tác động của nó phụ thuộc vào mức độ, bối cảnh và nhu cầu cảm xúc của từng người. Trong môi trường truyền thông hiện đại, nơi các nhân vật công chúng xuất hiện dày đặc, mối quan hệ này vừa có lợi cho sức khỏe tinh thần, vừa tiềm ẩn rủi ro cho nhận thức và hành vi.
Lợi ích
- Cảm giác thuộc về: Tăng tự tin, cảm nhận năng lực cá nhân và kết nối xã hội.
- Giảm cô đơn: Nhân vật truyền thông trở thành “đại diện xã hội” trong các tình huống thiếu tương tác thực tế.
- Tạo chủ đề trò chuyện: Cùng yêu thích một nhân vật giúp gắn kết gia đình và bạn bè.
- Hình thành cộng đồng tích cực: Nhóm fan online/offline hỗ trợ nhau, mang lại lợi ích xã hội.
Hạn chế
- Ảnh hưởng đến hành vi và nhận thức: Có thể tác động quan điểm chính trị, quyết định tiêu dùng.
- Định kiến và khuôn mẫu xã hội: Lý tưởng hóa nhân vật công chúng dễ củng cố hoặc tạo ra các chuẩn mực giới không thực tế.
- Suy giảm niềm tin xã hội: Người hâm mộ có thể dựa vào thần tượng thay vì bằng chứng khoa học.
- Giảm tương tác thực tế: Phụ thuộc quá mức khiến giao tiếp xã hội thu hẹp, ảnh hưởng sức khỏe tinh thần dài hạn.
6Cách duy trì mối quan hệ parasocial lành mạnh
Một mối quan hệ cận xã hội lành mạnh giúp tận dụng lợi ích tâm lý mà vẫn giữ cân bằng trong đời sống thực. Một số nguyên tắc quan trọng:
- Giới hạn thời gian theo dõi: Dành thời gian vừa phải cho thần tượng, tránh chiếm toàn bộ thời gian học tập, làm việc hay nghỉ ngơi.
- Nhận thức thần tượng cũng là con người: Hiểu rằng họ có cuộc sống riêng, sai sót và không tồn tại chỉ để đáp ứng kỳ vọng fan.
- Tôn trọng đời tư: Không soi mói, phán xét hay phản ứng cực đoan trước thông tin cá nhân của thần tượng.
- Biến “đu idol” thành động lực: Khai thác tích cực như học ngoại ngữ, mở rộng cộng đồng, nâng cao kỹ năng giao tiếp.
- Duy trì mối quan hệ thực tế: Không để parasocial relationship thay thế hoàn toàn tương tác xã hội thật.
7Câu hỏi thường gặp
Parasocial có phải bệnh lý không?
Không, parasocial relationship không phải bệnh lý. Tuy nhiên, nếu mất kiểm soát, nó có thể dẫn đến hành vi lệch chuẩn hoặc không lành mạnh.
Làm sao biết mình quá phụ thuộc vào idol?
Một số dấu hiệu cảnh báo:
- Chi tiêu quá mức cho idol hoặc sản phẩm liên quan.
- Cảm xúc bị ảnh hưởng mạnh theo thần tượng.
- Bỏ bê cuộc sống thực, giảm tương tác xã hội và các hoạt động cần thiết.
Fan K-pop có bị parasocial không?
Có, đặc biệt là fan K-pop. Nội dung idol tạo cảm giác gần gũi, thân thiết, làm tăng khả năng hình thành mối quan hệ cận xã hội.
Hiểu rõ parasocial là gì giúp mỗi người nhận diện cảm xúc của mình và duy trì giới hạn phù hợp khi yêu thích một nhân vật công chúng. Khi được quản lý đúng cách, parasocial relationship có thể trở thành trải nghiệm tích cực và không làm ảnh hưởng đến cuộc sống thật.
Có thể bạn quan tâm:
Chọn mua trái cây tươi ngon, giá tốt tại Bách Hoá XANH nhé:
