Tổng hợp những lỗi sai khi viết prompt phổ biến nhất. Từ đó, bài viết chỉ rõ nguyên nhân và hướng dẫn chi tiết cách khắc phục để tối ưu hóa kết quả AI.
loading content table...
Trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành công cụ không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên, chất lượng đầu ra của AI phụ thuộc rất lớn vào prompt (câu lệnh) mà bạn cung cấp. Nhiều người dùng vẫn gặp khó khăn khi AI đưa ra câu trả lời sai lệch, chung chung. Vấn đề thường không nằm ở AI, mà ở chính những lỗi sai khi viết prompt của chúng ta.
1Prompt AI là gì?
Prompt AI là một thuật ngữ mô tả các chỉ dẫn, câu hỏi, hoặc yêu cầu mà người dùng nhập vào để hướng dẫn trí tuệ nhân tạo (AI) thực hiện một nhiệm vụ cụ thể.
Prompt đóng vai trò là cầu nối giao tiếp giữa con người và mô hình AI. Nó giúp AI hiểu được:
- Mục đích: Người dùng muốn đạt được điều gì (viết bài, tóm tắt, dịch thuật, lập trình...).
- Ngữ cảnh: Thông tin, bối cảnh liên quan đến yêu cầu.
- Kỳ vọng: Định dạng, giọng điệu, mức độ chi tiết của kết quả mong muốn.
2Những lỗi sai khi viết prompt thường gặp nhất
Việc nhận lại câu trả lời chung chung, thiếu sót hoặc hoàn toàn sai lệch từ AI thường xuất phát từ những lỗi sai cơ bản khi viết prompt sau đây:
Prompt quá mơ hồ, không có mục tiêu rõ ràng
Khi prompt quá ngắn hoặc sử dụng ngôn ngữ chung chung, đa nghĩa (ví dụ: "Viết về du lịch"), AI sẽ gặp khó khăn trong việc xác định trọng tâm và mục đích chính xác của người dùng. AI có thể đưa ra nhiều câu trả lời khác nhau (từ lịch sử, địa lý, kinh nghiệm cá nhân,...) và hầu hết sẽ không khớp với ý muốn thực tế của bạn.
Thiếu ngữ cảnh hoặc vai trò cho AI
AI, đặc biệt là các mô hình ngôn ngữ lớn rất nhạy cảm với bối cảnh (context). Nếu bạn không cung cấp đủ thông tin nền (ví dụ: đối tượng đọc là ai, mục đích sử dụng là gì - bài blog, email, hay báo cáo học thuật), AI không thể đưa ra một phản hồi phù hợp. Tương tự, nếu không giao vai trò cụ thể (Persona), AI sẽ trả lời theo giọng điệu trung lập, thiếu tính chuyên môn và trải nghiệm.
Câu lệnh quá dài, rối ý, thiếu cấu trúc
Một prompt quá dài mà thiếu cấu trúc rõ ràng (không chia ý, không dùng dấu câu hợp lý, nhồi nhét quá nhiều yêu cầu) sẽ khiến AI khó xác định được đâu là thông tin chính và đâu là thông tin bổ sung. Điều này làm giảm hiệu suất xử lý và có thể khiến AI bỏ sót hoặc hiểu sai các yêu cầu quan trọng.
Không chỉ rõ định dạng đầu ra
Nếu bạn không yêu cầu định dạng cụ thể (ví dụ: dạng bảng, dạng liệt kê theo gạch đầu dòng, dạng Email, dạng mã Python...), AI sẽ tự động trả lời bằng văn bản xuôi hoặc định dạng mặc định, điều này có thể không phù hợp với mục đích sử dụng của bạn (ví dụ: cần một bảng so sánh sản phẩm, nhưng AI lại viết thành một đoạn văn).
Không kiểm soát độ dài hoặc mức chi tiết
Không giới hạn số lượng từ, số lượng ý hoặc mức độ chuyên sâu sẽ khiến AI tạo ra kết quả quá dài dòng hoặc quá sơ sài so với nhu cầu. Chẳng hạn, yêu cầu "tóm tắt một cuốn sách" mà không giới hạn độ dài có thể cho ra một bài tóm tắt dài bằng nửa cuốn sách gốc, làm mất đi tính hiệu quả của việc tóm tắt.
Không chủ động phản hồi lại câu trả lời
Nhiều người dùng xem AI như một "hộp đen" chỉ trả lời một lần và không tận dụng tính năng đối thoại (trao đổi hai chiều). Việc không phản hồi, không tinh chỉnh lại yêu cầu dựa trên kết quả đầu tiên sẽ bỏ lỡ cơ hội giúp AI học hỏi và điều chỉnh để tạo ra kết quả tối ưu hơn trong các lần tiếp theo trong cùng một cuộc hội thoại.
Không đặt AI vào thế tư duy
AI, đặc biệt là các mô hình ngôn ngữ lớn hoạt động tốt hơn khi được yêu cầu suy nghĩ từng bước (Chain-of-Thought Prompting). Nếu chỉ yêu cầu kết quả cuối cùng mà không yêu cầu AI trình bày quy trình tư duy hoặc lý giải, độ chính xác của kết quả có thể giảm đi, vì AI có thể đưa ra câu trả lời trực tiếp mà chưa qua bước đánh giá logic nội bộ.
3Mẹo tối ưu prompt AI để đạt kết quả chính xác
Để khắc phục những lỗi sai khi viết prompt trên và tăng cường khả năng nhận được kết quả mong muốn, bạn hãy áp dụng các mẹo sau:
Xác định rõ mục tiêu trước khi viết
Bạn cần biết chính xác mình muốn gì để AI có thể tập trung vào nhiệm vụ cốt lõi:
- Làm rõ ý định: Trước khi gõ bất cứ điều gì, hãy tự hỏi: "Tôi muốn AI làm gì cụ thể?", "Kết quả này sẽ được sử dụng cho ai và với mục đích gì?".
- Sử dụng động từ mạnh: Bắt đầu prompt bằng các động từ chỉ hành động rõ ràng như: Viết, phân tích, tóm tắt, liệt kê, dịch, sắp xếp.
Cung cấp đầy đủ ngữ cảnh và vai trò
Ngữ cảnh và vai trò sẽ định hình kiến thức và giọng điệu phản hồi của AI:
- Ngữ cảnh chi tiết: Thêm thông tin nền cần thiết. Ví dụ: "Phân tích xu hướng thị trường bất động sản trong quý I năm 2024 cho khu vực Thành phố Hồ Chí Minh."
- Giao vai trò cụ thể: Yêu cầu AI "nhập vai" (Act as a...). Ví dụ: "Hãy đóng vai trò là một chuyên gia Content SEO hàng đầu. Phân tích 5 từ khóa chính cho bài viết 'Cách viết prompt hiệu quả'." Điều này giúp AI chọn lọc kiến thức và văn phong phù hợp.
Đặt ra các ràng buộc cho đầu ra
Kiểm soát các yếu tố về hình thức và độ dài để nhận được nội dung có thể sử dụng được ngay:
- Giới hạn rõ ràng: Chỉ định độ dài, số lượng ý, hoặc cấu trúc cụ thể. Ví dụ: “Viết một đoạn mở đầu dài 150 từ”, “Liệt kê 3 lợi ích chính theo gạch đầu dòng”, “Sử dụng văn phong thân thiện, gần gũi”.
- Chỉ định định dạng: Yêu cầu định dạng đầu ra mong muốn: “Trả lời dưới dạng bảng so sánh”, “Phản hồi dưới định dạng JSON”, “Viết dưới dạng kịch bản video”.
Chia nhỏ nhiệm vụ phức tạp
Đối với các dự án lớn, việc chia nhỏ yêu cầu sẽ giúp AI xử lý thông tin từng bước, giảm nguy cơ hiểu sai:
- Đối với các yêu cầu đa bước hoặc phức tạp, đừng nhồi nhét tất cả vào một prompt.
- Chia thành các prompt nhỏ hơn: Ví dụ: Bước 1: Yêu cầu AI lên dàn ý. Bước 2: Yêu cầu AI triển khai chi tiết từng mục trong dàn ý. Bước 3: Yêu cầu AI chỉnh sửa và tối ưu lại giọng văn.
Yêu cầu AI suy nghĩ trước khi trả lời
Kỹ thuật này buộc AI phải tự kiểm tra logic nội bộ, giúp tăng đáng kể độ chính xác và chất lượng của các câu trả lời phức tạp:
- Thêm các câu lệnh như: "Hãy suy nghĩ từng bước trước khi đưa ra câu trả lời cuối cùng." hoặc "Trước hết, hãy phân tích vấn đề, sau đó đưa ra giải pháp."
- Điều này buộc AI phải tự kiểm tra logic nội bộ, giúp tăng đáng kể độ chính xác và chất lượng của kết quả.
4Cách sửa lỗi khi AI hiểu sai
Khi AI đưa ra câu trả lời không chính xác hoặc không đúng ý muốn, bí quyết là đừng bắt đầu lại từ đầu. Thay vào đó, hãy tận dụng tính năng đối thoại để tinh chỉnh và điều hướng AI hiệu quả hơn:
- Phản hồi và chỉ ra lỗi sai cụ thể: Thay vì viết lại toàn bộ yêu cầu, bạn chỉ cần phản hồi bằng những câu lệnh tinh chỉnh trực tiếp. Ví dụ, nếu câu trả lời quá dài, hãy nói: “Phần này quá dài. Hãy tóm tắt lại và chỉ giữ 3 ý chính.” Nếu giọng văn không phù hợp, hãy yêu cầu: “Giọng văn này quá nghiêm túc. Viết lại bằng văn phong hài hước hơn.”
- Cung cấp thêm dữ liệu hoặc bối cảnh bị thiếu: Nếu nhận thấy AI hiểu sai do thiếu thông tin nền, hãy lập tức bổ sung ngữ cảnh cần thiết. Ví dụ: Nếu AI viết về "tiếp thị số" chung chung, hãy nói: “Tôi cần tập trung vào tiếp thị số cho ngành bán lẻ thời trang. Thêm vào các chiến lược sử dụng TikTok.”
- Yêu cầu AI tự phản biện hoặc giải thích: Khi bạn nghi ngờ tính chính xác của thông tin, hãy yêu cầu AI chứng minh hoặc lý giải lập luận. Ví dụ, bạn có thể hỏi: “Tại sao bạn chọn con số đó? Hãy đưa ra nguồn tham khảo hoặc lý do logic.” hoặc “Bạn có chắc chắn với câu trả lời này không? Hãy kiểm tra lại sự kiện lịch sử [tên sự kiện].”
- Thử nghiệm với prompt khác (thay đổi góc nhìn): Nếu việc tinh chỉnh nhỏ không giải quyết được vấn đề, hãy thay đổi hoàn toàn cách tiếp cận yêu cầu của mình. Ví dụ, thay vì hỏi trực tiếp, hãy yêu cầu AI đóng vai trò khác (như một giáo sư, một nhà báo) hoặc sử dụng một ví dụ cụ thể để minh họa vấn đề.
5Bí quyết làm việc với AI hiệu quả
Sử dụng AI không chỉ là việc viết prompt, mà là một phong cách làm việc mới đòi hỏi sự hợp tác:
- Hiểu rõ giới hạn của AI: AI là một công cụ hỗ trợ thông minh, không phải là một chuyên gia biết tất cả. Nó có thể mắc lỗi (hallucination) hoặc trả lời bằng thông tin cũ. Luôn kiểm tra lại thông tin quan trọng trước khi sử dụng.
- Sử dụng AI để tối ưu hóa, không thay thế tư duy: Hãy để AI làm các công việc tốn thời gian như tóm tắt, dịch, lên dàn ý, nghiên cứu từ khóa. Dành thời gian của bạn cho việc tư duy chiến lược, phân tích chuyên sâu và đưa ra quyết định cuối cùng.
- Tích hợp vào quy trình làm việc: Thay vì dùng AI lẻ tẻ, hãy xác định các tác vụ thường xuyên và tạo các Prompt Template (mẫu prompt) chuẩn hóa cho các tác vụ đó (ví dụ: template viết mô tả sản phẩm, template lên nội dung bài đăng mạng xã hội).
- Liên tục học hỏi và cập nhật: Thiết kế Prompt (Prompt Engineering) là một kỹ năng mới và liên tục phát triển. Hãy luôn thử nghiệm các cấu trúc prompt mới (như Zero-Shot, Few-Shot, Chain-of-Thought) để tìm ra cách tối ưu nhất với mô hình AI bạn đang sử dụng.
6Câu hỏi thường gặp
Làm sao để biết AI hiểu sai prompt của mình?
Bạn có thể nhận biết AI hiểu sai prompt qua các dấu hiệu sau:
- Câu trả lời quá chung chung hoặc không đi vào trọng tâm vấn đề bạn hỏi.
- Thiếu các chi tiết quan trọng mà bạn đã đề cập trong prompt.
- Định dạng đầu ra không khớp với yêu cầu của bạn (ví dụ: yêu cầu liệt kê nhưng AI lại viết thành đoạn văn).
- Giọng điệu hoặc phong cách không phù hợp với vai trò bạn đã chỉ định (ví dụ: yêu cầu là chuyên gia, nhưng văn phong lại như một học sinh).
- Dữ liệu hoặc thông tin đưa ra bịa đặt (hallucination), không có cơ sở thực tế.
Có cách nào giúp AI trả lời đúng ngay từ lần đầu tiên không?
Có. Mặc dù không có công thức đảm bảo 100%, nhưng bạn có thể tăng tỷ lệ thành công ngay từ lần đầu tiên bằng cách:
- Cấu trúc Prompt theo mẫu: Vai trò (Persona) + Nhiệm vụ (Task) + Ngữ cảnh (Context) + Ràng buộc (Constraint) = Kết quả mong muốn.
- Sử dụng ngôn ngữ rõ ràng, trực tiếp: Tránh từ ngữ mơ hồ, lịch sự thừa thãi, hoặc câu phức tạp.
- Cung cấp ví dụ (Few-Shot Prompting): Nếu yêu cầu là một kiểu nhiệm vụ đặc biệt, hãy cung cấp một hoặc hai ví dụ về đầu vào và đầu ra mong muốn để AI học theo.
Có thể “huấn luyện” AI hiểu mình tốt hơn qua prompt không?
Hoàn toàn có thể "huấn luyện" AI hiểu bạn tốt hơn. Bí quyết nằm ở việc tinh chỉnh trực tiếp trong hội thoại: mỗi lần bạn sửa lỗi và hướng dẫn, AI sẽ học được sở thích và phong cách của bạn. Bạn hãy xây dựng Prompt Template cá nhân cho các nhiệm vụ thường xuyên. Ngoài ra, việc cung cấp dữ liệu nền (tài liệu riêng) sẽ giúp AI có ngữ cảnh chuyên sâu về lĩnh vực của bạn.
Việc thành thạo kỹ năng viết prompt chính là chìa khóa để khai thác tối đa sức mạnh của AI. Bằng cách tránh những lỗi sai khi viết prompt phổ biến và áp dụng các mẹo tối ưu hóa, bạn sẽ chuyển từ nhận kết quả chung chung sang đạt được đầu ra chính xác, chuyên nghiệp và đúng ý muốn.
Có thể bạn quan tâm:
Chọn mua kem ngon các loại tại Bách hóa XANH:
