Trái xay là trái gì? Giải mã đặc sản xay nhung miền Trung! Tìm hiểu về trái say, cách nhận biết trái nhung cùng các món ăn vặt hấp dẫn và công dụng bất ngờ.
Miền Trung Việt Nam luôn nổi tiếng với những món ăn vặt dân dã, độc đáo, và trái xay chính là một trong số đó. Nhiều người băn khoăn không biết trái xay là trái gì, liệu có phải là trái nhung hay trái say không? Bài viết dưới đây sẽ giải mã chi tiết về loại quả đặc biệt này, cùng khám phá những công dụng và cách chế biến hấp dẫn từ xay nhung!
1Trái xay là trái gì? Trái xay, trái say, xay nhung - Chúng là một!
Nếu bạn từng nghe qua các tên gọi như trái xay, trái say, xay nhung hay trái nhung, thì thực chất chúng đều là một loại quả quen thuộc với người miền Trung. Tên gọi chính xác hay tên khoa học của cây là Dialium cochinchinense.
- Trái xay là tên gọi phổ biến nhất ở miền Trung và miền Nam.
- Trái say là cách gọi phát âm chệch đi của người dân một số vùng khác.
Trái xay có hình dáng nhỏ như quả sim, khi chín ngả màu tím sẫm, vị chua nhẹ pha ngọt, để lại hậu vị thanh dịu. Người dân thường hái trái xay mọc dại ven rừng, ven suối để ăn tươi hoặc chế biến thành nhiều món ăn vặt hấp dẫn. Dù mang nhiều tên gọi khác nhau, nhưng hương vị của trái xay thì vẫn khiến ai đã thử qua đều nhớ mãi.
Xay nhung hay trái nhung là tên gọi xuất phát từ đặc điểm bên ngoài của quả. Vỏ quả khi còn non có một lớp lông tơ mịn màng, sờ vào rất êm tay như nhung, do đó được gọi là xay nhung hoặc trái nhung. Tóm lại, dù bạn gọi là trái xay, trái say hay xay nhung thì đều đang nói về cùng một loại quả đặc sản, nhỏ xinh, chua ngọt này.
2Đặc điểm nhận dạng của trái xay (trái nhung)
Để nhận biết trái xay (hay trái nhung) một cách dễ dàng, bạn có thể dựa vào những đặc điểm sau:
- Hình dáng và kích thước: Quả nhỏ, hình bầu dục, kích thước chỉ bằng khoảng đầu ngón tay cái hoặc viên bi lớn.
- Vỏ ngoài: Khi chín, vỏ trái xay có màu nâu sẫm, khô, cứng và giòn. Đặc biệt, nó có lớp lông tơ mịn màng, tạo nên tên gọi xay nhung.
- Thịt quả: Phần ăn được chính là lớp thịt (cùi) bao quanh hạt. Thịt quả có màu nâu đậm hoặc đen sẫm, khô và mềm như bột.
- Hương vị: Đây là điểm đặc trưng nhất. Thịt quả có vị chua thanh rất mạnh, hòa quyện với vị ngọt dịu và một chút chát nhẹ ở hậu vị.
3Công dụng đối với sức khỏe của xay nhung
Vỏ cây xay nhung có tác dụng diệt kí sinh trùng. Khi kết hợp vỏ xay nhung với vỏ cây muồng xiêm và muồng chét, có thể tạo nên thuốc trị bệnh nấm vảy rồng và tiêu chảy ở trẻ em.
Bên cạnh đó, gỗ cây còn được chế thành những loại chè uống để trị bệnh mề đay. Người ta thường dùng gỗ cây xay nhung phối hợp với gỗ trắc, muồng xiêm, muồng trâu, muồng chét sắc uống mỗi ngày 4 – 5 bát để bài tiết và đào thải các chất độc hại trong ruột.
Theo Healthguide - trang báo điện tử chuyên nội dung y tế khoa học, đáng tin cậy của tiến sĩ Jeanne Segal, cho biết: Quả xay nhung có thể ăn được và có vị chua ngọt như me, vì vậy thường được chế biến như những món ăn vặt, rất được phụ nữ và trẻ nhỏ yêu thích. Bên cạnh hương vị cuốn hút, loại quả này cũng có những tác dụng nhất định đối với sức khỏe con người.
Cao cơm của quả xay có tác dụng nhuận tràng và tốt cho hệ tiêu hóa. Cao xay thường được chế biến bằng cách dùng cơm quả xay nghiền nát với nước, lọc lấy dịch và nấu cô đặc trên lửa nhỏ. Để đạt được tác dụng tối đa, nên dùng cao xay 2 – 3 lần mỗi ngày.
Ngoài ra, xay nhung còn có thể chế biến thành rượu uống. Ở một số vùng Tây Nguyên, người ta thường bóc vỏ xay nhung và ngâm với rượu từ 25 – 30 độ. Rượu xay nhung ủ càng lâu càng tốt, và có tác dụng làm thuốc bổ, kích thích tiêu hóa, kích thích ăn ngon.
4Các món ăn vặt hấp dẫn từ trái xay
Dù có thể ăn tươi (bóc vỏ rồi thưởng thức cùi), nhưng trái xay ngon nhất, đặc sắc nhất là khi được chế biến thành các món ăn vặt công phu, đậm đà hương vị miền Trung.
Xay rim đường/Xay ngào đường
Say nhung rim đường là món ăn "kinh điển" làm nên tên tuổi của xay nhung. Vị chua gắt của xay được cân bằng hoàn hảo bởi vị ngọt đậm của đường, tạo nên một món ăn vặt cực kỳ hấp dẫn, dẻo thơm và lạ miệng.
Để thực hiện, bạn cần chuẩn bị trái xay đã bóc vỏ lấy cùi, cùng khoảng đường kính trắng và một chút muối. Bước đầu tiên là bóc sạch vỏ và lấy cùi xay, sau đó đem ướp với một nửa lượng đường và một chút muối trong khoảng 30 phút để đường tan và ngấm vào cùi quả, giúp xay khi rim được dẻo hơn.
Cho xay đã ướp vào chảo chống dính và đun trên lửa nhỏ. Quan trọng nhất là phải luôn đảo nhẹ nhàng và liên tục để đường tan chảy đều, tránh bị cháy khét ở đáy chảo. Khi nước đường bắt đầu cạn và trở nên sệt, dính, bạn cho nốt phần đường còn lại vào.
Tiếp tục đảo nhanh và đều tay cho đến khi đường kết tinh thành lớp bột trắng li ti, khô ráo và bám chặt lấy cùi quả. Cuối cùng, đổ xay ra khay, dàn mỏng và để nguội hoàn toàn. Thành phẩm sẽ là những hạt xay dẻo dai, bên ngoài phủ lớp đường ngọt ngào, có thể bảo quản trong hũ kín để dùng dần.
Xay rim muối ớt
Vị chua của quả được đẩy lên cao hơn nhờ muối, kết hợp với vị cay xé lưỡi của ớt, tạo cảm giác tê tê đầu lưỡi. Thường được dùng để nhâm nhi, kích thích vị giác. Món này dành cho những tín đồ yêu thích vị cay nồng, đậm đà.
Bạn chỉ cần chuẩn bị trái xay, muối, ớt bột (hoặc ớt tươi giã) và một thìa đường nhỏ để làm dịu vị chua. Bước sơ chế cũng tương tự, tập trung bóc vỏ để lấy phần cùi trái say bên trong. Nếu dùng cùi xay tươi, bạn nên rang nhẹ xay trong chảo chống dính khoảng 5-7 phút trên lửa nhỏ để cùi săn lại và ráo nước, giúp gia vị bám tốt hơn.
Chuẩn bị hỗn hợp gia vị bằng cách trộn đều muối, ớt và đường trong một bát nhỏ, nếm thử để điều chỉnh độ mặn cay theo ý thích. Rang trái xay trên chảo đến khi ráo, cho hỗn hợp muối ớt đã chuẩn bị vào chảo. Trộn nhanh và thật đều tay khi xay còn hơi ấm.
Gia vị muối ớt sẽ bám chắc, tạo nên lớp áo mặn, cay, nồng đặc trưng. Đặc sản xay nhung rim muối ớt của miền Trung, thường được bảo quản trong hũ kín và dùng trong thời gian ngắn hơn so với món rim đường.
5Các câu hỏi thường gặp về trái xay
Mùa trái xay vào tháng mấy?
Trái xay ra hoa vào khoảng tháng 3 - tháng 5 và bắt đầu chín rộ vào khoảng tháng 7 đến tháng 9 Dương lịch hàng năm. Đây là thời điểm quả chín rộ, vỏ tím sẫm, ruột mọng nước và thơm ngon nhất, thích hợp để tìm mua được những mẻ xay nhung tươi ngon nhất.
Cách bảo quản trái xay tươi?
Trái xay tươi có thể để ở nơi thoáng mát, khô ráo trong khoảng 3 - 5 ngày. Nếu muốn để lâu, nên bóc vỏ và phơi khô cùi quả, sau đó cho vào lọ thủy tinh kín hoặc túi hút chân không để ở nhiệt độ phòng, có thể dùng được quanh năm. Xay rim đường cũng là một hình thức bảo quản phổ biến.
Trái xay có phải là trái hồng nhung không?
Không. Trái xay (hay xay nhung) tuy có lớp lông mịn giống trái hồng nhung nhưng là hai loại quả hoàn toàn khác nhau. Trái xay nhỏ hơn, có vị chua nhẹ và mọc hoang ở miền Trung trong khi hồng nhung to hơn và thường được trồng làm cảnh.
Loại quả dân dã này không chỉ mang hương vị độc đáo mà còn gắn liền với tuổi thơ của nhiều người miền Trung. Từ món ăn vặt cho đến công dụng trong y học dân gian, trái xay hay xay nhung thực sự là món quà quê đầy ý nghĩa. Nếu có dịp, đừng quên thưởng thức đặc sản bình dị này để cảm nhận trọn vẹn hương vị của vùng đất miền Trung.
Có thể bạn quan tâm:
Chọn mua trái cây các loại tại Bách hóa XANH:
